240) Jer. 1.

240) Eit Kall.

Jer. 1.

.

        Jeremia var ganske ung då han fekk kallet til å bli profet. Han var presteson, og det kan tyda at han kjende godt til den jødiske religionen og skriftene, kanskje særleg Mosebøkene og Salmane. Med det hadde han eit godt utgangspunkt til å forkynna Guds vilje og ord til folket. Det er tydeleg frå boka hans at han òg kjende si eiga tid godt. Og han skjøna at det var eit stort gap mellom Guds ord og Guds folk sitt liv og gudsteneste. Både verdslegdom og heidenskap prega folket og førde dei bort frå sin Gud.

        Det er i ein slik situasjon at Jeremia steig fram for folket og tala sterkt.

.

        Me møter kallet hans i kap. 1.

.

 Tida.

        Det er ei interessant tid då Josia var konge – han var fødd ikr. 648 f. Kr. og hadde vore konge i 13 år og var sjølv 21 år då Jer. Vart profet, kap. 1,2. Han var ein god kongen for Juda. Tre år før hadde lovboka blitt funnen i templet, 2. Kong. 22. og vekkinga tok til.

Josia styrde til år 609, i 31 år, frå 640.

.

        Dette var ei interessant tid også i andre delar av verda. I Kina levde filosofen Laotze som skipa taoismen på 5-600 talet f. Kr. I Persia var Zoroaster el. Zarathustra med sin religion. Skriftene hans finn me i Avesta. Og i India levde Buddha (Siddharta Gautama) som skipa buddhismen. Mystikaren og matematikaren Pythagoras levde òg i denne tida i Hellas og Italia, saman med andre filosofar og religionar.

.

        I Mellom-Amerika finn me mayaene med ein serprega kultur og gudsdyrking, storslåtte tempelbygg og eit eige alfabet. I desse århundra før Kristi tid finn me òg etruskarane i Italia (Toscana). I det heile var det ei kulturell oppblomstring, som Elie Wiesel skriv.

.

        Midt i alt dette stod det fram ein enkel og alvorleg mann. I eit lite land inne i Middelhavet fekk Jeremia sitt ”sokn`”. Og han stod fram i ei ’skjebnetid’ i folket si soge, skriv Prof. H. Birkeland. Noko skulle henda, og Gud trong ein tenar.

.

        Jeremia blei kalla til profet i år 627 f. K. Han var frå Anatot, utanfor Jerusalem, v.1. Det er tydeleg at dei trong ein sterk profet i vekkingstida. Nokre meiner at Jer. skreiv Klagesongane (Sørgjesongane) over kong Josias då han døydde. Og då viser desse songane korleis stoda var på slutten av tida hans. 2. Krøn. 35,25. Jeremia var profet i 40- 50 år og enda truleg sine dagar i Egypt. Han hadde hatt mykje motgang, også frå sitt eige folk. Men hovudsaka for han var kallet til å forkynna det Gud sa. Berre det var til hjelp for folket.

.

Situasjonen -

        Tida då Jeremia levde var ei stor fråfallstid. Det skal me sjå på seinare. Det hadde det vore før òg, mange gonger. - Jesaja hadde t.d. berga Jerusalem frå fangenskap i Assyria.

Jeremia kom mest hundre år etter, då vart det eit nytt stort fråfall. Då sette Gud inn alle krefter mot fråfallet. - Jeremia’ virke var Guds siste forsøk på å berga Jerusalem og Sørriket frå fråfall.

.

- Jeremia var ikkje åleine. Han var leiar for ei profetgruppe på fem profetar i Sørriket og to i Babel seinare. Jeremia levde under 7 kongar. 

.

Det var altså fleire – eit heilt profet-team - som hadde same syn på tida, var vakne og villig å tala rett. Men alle var ikkje like eller hadde same målgruppe. Slik brukar Gud sine vitne på ulik måte men med same mål. Profetane var: Jeremia, Habakkuk, Sefania, Nahum og Obadia. I Babel var Esekiel og Daniel.

.

            Nå gjeld det Jeremia. Gud trong ein reiskap nett då, og kallet kom til Jeremia. Slik er Herren vår Gud. Han kallar menneske til å verta hans medarbeidarar. Og han treng spesielle menneske i spesielle situasjonar. Korleis var kallet til denne mannen?

.

Kallet

            Det var av Gud. Det ser me i v. 1 og kap. 2,4: Herrens ord var bodskapen. Han hadde ikkje tenkt det ut sjølv. Han tala ikkje det han meinte folket burde høyra. Det kan lett bli ein kjøtleg andakt. Jeremia var presteson og kjende nok Skriftene godt. Men talen hans var ikkje kunnskap og noko han hadde lese seg til.

.

            Han stod åleine for Gud ein dag, slik alle forkynnarar gjer. Alle menneske kom nå på fråstand. Det var han og Herren. Edin Holme skriv i eit dikt om ein profet: ”Men selv han på sitt lave kammer, i ensom kval med Herren stred.” Der er forkynnaren sin plass i lange tider.

.

            Og då kom det ord frå Gud. Han fekk ein bodskap. Det var klårt for hans indre menneske: Dette – berre det – skal du seia til folket nå. Og det kjenner forkynnaren som ei himmelsk openberring. Han er på heilag grunn, skjelv når bodskapen er tung og han veit at kjøtlege og verdsleg-sinna kristne vil gå til åtak på han etterpå. Men han MÅ gå. Han har det på ein måte som presten i Ibsen sitt verk ”Brand”: Der seier han: ”- Jeg må, jeg må, jeg går en stormanns bud. – Hva heter han? – Han heter Gud!” Då vert me mållause.

.

            Slik var det med Paulus. Til galatarane skriv han: Han var ikkje apostel av menneske eller ved noko menneske, men ved Jesus … og han hadde ikkje motteke bodskapen eller lært det av noko menneske. Det var ikkje menneskeverk. Gal. 1,1 og 12. Jfr. Joh. 1,6. Det må vera forkynnarane i Noreg si stadige bøn. Elles vert det lita og inkje frukt.

.

            Og kallet vart fornya. Han vart minna på det fleire gonger seinare. Slik går det med den som lever i lyset. Han får fornya tillit. Det ser me av v.2. der ordet kom frå Herren. I v. 3 står det: og sidan – då neste konge kom på trona – og heilt til slutten av det ellevte året til kong Sidkia då Juda vart bortført til Babel. Det var ein periode på om lag 30 år og seinare mest 20 år til. Me møter altså ein profet i samanhengande verksemd ut over pensjonsalder. For Gud heldt han liten og audmjuk og avhengig av Herren. Då kan Gud bruka menneske. Men han stod ikkje i ei lang vekkingstid med mange menneske på kne for Gud. Det var heller det motsette.

.

  Førebuing

        Gud hadde førebutt kallet, v. 5. Det gjorde han med Paulus òg, Gal. 1, 15. Han gjer aldri noko på slump. Han veit alt før det skjer, og kan difor handla rett med oss. J. Krogedal syng slik: ”Du visste alt om meg før du meg kalla.” Det har vore til hjelp for mange når tvilen kom: Det var Gud som kalla, og han kjende meg.

.

        I v. 5 står tre sterke verb om det Gud gjorde. Gud kjende Jeremia før han vart fødd. Han visste om våre svake sider og svake karakter lenge før me skjøna det. Om me hadde nokre sterke sider, kjende han dei òg. Han var skapar og gjorde oss slik me skulle vera. Og så la han ferdige gjerningar i vår veg – og det var slike gjerningar som me hadde gåver til å gjera. Ef. 2, 10. Gud skapte menneske slik det skulle vera, står i Fork. 7, 29.

.

        Dinest hadde Gud helga den unge Jeremia. Det tyder her at han hadde skilt han ut frå alle andre born i Israel og sagt i sin himmel at denne guten skulle bli profet. I Sirak 49, 9 (apokryfisk skrift) står det at Jeremia var helga til profet i mors liv. Helging er i sitt vesen nett det: skilt ut frå synd og verda sin veremåte – og innvigd til eit nytt liv, for Gud. Jesaja opplevde det same lenge før. Han fekk kallet på ein sterk måte i heilagdomen, kap. 6. Og lenge etter – når han skriv den andre Herrens-tenar-songen i kap. 49, vitnar han: Herren har kalla meg frå mors liv. (Sjølv om dette kapitlet eigentleg gjeld Messias.) Gud er nokre gonger tidleg ute når han skal finna ein god tenar. Men det er ikkje sikkert at Jesaja og Jeremia visste om dette kallet som tenåringar. Det blir ofte openberrra litt om senn.

.

        Så kom dagen då han skulle byrja arbeidet sitt. Då sette Gud han til profet. Planen var kjent for Gud, men ikkje alltid for menneske. Det kom i si tid. I alt dette ligg òg utrusting, plassering, nåde-og naturgåver. Alt var frå Gud – som ein pakke. Han hadde ikkje teke seg til noko, alt var gåver frå Gud. Men i pakken ligg òg dette: Du må lyda kallet og utføra oppdraget, sjølv om det kjem motstand frå folket. Og det må eit ekstra Guds kall til mange gonger for å klara det.

.

Kallet kostar

        Likevel: han vegra seg, v. 6. Jeremia var truleg 25 år gamal nå. Men han ropte ikkje ut: Eg er glad for kallet. Sjølvsagt skal eg gå. Nei, han bad seg unna.

        - Somme vil ikkje fylgja kallet – til misjonsmarka eller i heimearbeid av slike grunnar: Dei er late og finn det meir behageleg å leva livet som dei sjølv vil. Dei har uvilje mot misjon og å ofra til andre land – mange treng oss i vårt land. Eller: egoisme: eg skal tena pengar, eg vil få meg ei høg stilling i samfunnet, for å bli respektert. Her er mange ureine motiv mellom oss. Og Guds rike lid av det.

        - Andre vegrar seg av di dei er så små. Dei kjenner seg udyktige, hjelpelause og heilt uskikka. Skal eg tena den høge Gud? Kan eg det? Jeremia var nok her. Han var for ung. Han var ikkje mellom dei unge me ofte ser: dei skal straks opp på ei scene og gjera noko. I kap. 17, 16 seier han: Eg nekta ikkje. Moses tenkte på same måte, 2. Mos. 4, 13, og mange av dei beste vitna seinare. Me ser mange svake sider ved oss sjølv, og tenkjer på synd og svikt i farne dagar. Og det gir ikkje stort frimot.

.

Gud grip inn.

        Då kom Herren igjen til oss: Du må ikkje seia slik, v. 7. Når Herren kalla, gir han alltid nok utrusting. Jeremia fekk ein stor lovnad, v. 8. Han ville sjølv vera med profeten, slik Jesus sa til læresveinane som skulle ut som vitne: Sjå, eg er med dykk alle dagar. Mat. 28, 20. Men Jeremia fekk faktisk ein endå sterkare lovnad: eg vil berga deg. I ein eldre svensk bibel står det: Eg vil frelsa deg. Gud visste kva som var i vente for Jeremia. Men han skulle ikkje vera redd noko av det. Herren var frelsar.

.

        Dette gjer han på fleire måtar:

        - Herren gir bodskapen, v.7: Alt det eg byd deg, skal du tala. Han skulle få heile innhaldet. Herren visste kva han ville ha fram for folket. I vår tid er bodskapen klår: Det er Bibelen. Han er den einaste rettesnor for tru og liv.

        - Han vel ut plassen der me skal tena han. Til dei eg sender deg til, sa Herren. Nokre sender han til Afrika, andre til bygd og by i Noreg.

        - Han går med oss alle stader. Å vera med tyder at han hjelper og eigentleg gjer arbeidet. Me er berre pennen som han held i. Slik står det skrive: sendebod i staden for Kristus, som om Gud sjølv formana… 2.Kor. 5, 20.

        - Han rørde ved munnen hans, v. 9. Og det gjorde han ved å leggja sine ord i munnen hans. Jfr. Jes. 6, 7. Ein rett forkynnar har opplevd det. Du hadde heilage stunder då Gud var så nær, og du visste: dette må eg seia i kveld.

.

        Dette får du i einsemda med Den heilage Gud, der Ordet frå han er hovudsak. ”Da blir det han og han alene, og ikke meg og mitt.”

.

        Me treng ein Jeremia i vår tid i vårt land. Vil han få reiserute om han kjem til oss?

.

239) Jer. 1-2.

239) Eit Fråfall.

Jer. 1-2.

.

Kva hadde hendt?

Jeremia fekk profetkallet som ungdom, ikr. 625 f. Kr. Og han var profet i over 40 år. Det var ei brytingstid i storpolitikken som enda med at folket i Juda rike (Sør-riket) vart ført til Babel som fangar i 586. – Jeremia levde under dei fem siste kongane i Juda: Josia, Joakas, Jojakin og Sidkia. Han var presteson frå Anatot ikkje lagt frå Jerusalem.

.

        Jeremia si tid var ei fråfallstid av store dimensjonar, trass i vekking under Josia. Inga tid er sikra mot fråfall. Synda sit for fast i mennesket til det. Her skal me sjå på nokre store drag i soga om fråfallet.

.

Kong Josia

        Første del av profettida han svar under kong Josia, som var ein god konge. Men han kom etter Manasse. I om lag eit halvt århundre hadde han regjert og ført folket attende til heidenskap og umoral. Med Josia kom vekkinga og ein reformasjon av religionen og folket. Her ser me kor viktig styret i eit land er. Ein leiar kan føra folket vill – eller inn på rett veg. Det er ikkje underleg at Bibelen seier: Be for dei som er i ein høg stilling (1. Tim. 2, 2). Det kan vera avgjerande for den åndelege stoda i landet.

.

        I eit muslimsk land blir folket vanlegvis muslimar. Ande har det veldig trongt. Det er ikkje sant at Islam er ein tolerant religion som vil fred. Dei vil ha alle til muslimar. Det same ser me i eit vesentleg buddhistisk land, katolske land og andre religiøse former for leiarskap.

.

        Det var slik i kristne, protestantiske land òg før. Der kristendommen blir utvatna og meir liberalt, blir færre og færre kristne av den nye slekta. Det er det me ser i Noreg i dag. Og det er ikkje underleg: Kvifor skal folk fylgja ein slapp og relativ religion?

.

I Juda rike og i GT.

        Det er underleg å lesa boka til Jeremia. Han viser fram eit Gudsfolk så ulikt dei bibelske tankane om Guds rike som vel mogleg. Folket lever ikkje berre i utkanten av Guds rike, dei lever på tvers av Guds ord og bod og vilje. Med rette skriv Luther om Jeremias si tid: ”Landet var fullt av synd og avguderi, dei slo profetane i hel og ville ha synda si og avgudsdyrkinga ustraffa.” Etter å ha lese litt om det, treng me ikkje verta forundra over noko i kyrkja. Det har hendt før mange gonger.

.

        Alt i sjølve kallsopplevinga fekk Jeremia høyra om fråfallet. Oppgåva hans var svært negativ, kap. 1,10. Det var noko galt i Israels folk. Og det måtte bort. Fire ord er brukt om denne negative oppgåva: Han skal rykkja opp, riva ned, øydeleggja og bryta ned. Kallet hans var vesentleg å vera ein doms-herold for Israel, men også for heidningane, skriv den tyske lutherske pastor A. Dächsel. Ingen som gjer slikt i Guds rike, vert avhalden og populær i folket. Folk flest vil ha noko lett og hyggeleg, noko dei kjenner seg opplyft av. Dei vil ha ein gamaldags, god 17. mai-tale med mange lov og hurra-rop.

.

        Men Gud viste den unge Jeremia at skulle det gro og veksa, måtte stein og ugras bort. Og då måtte han tala om synd og svik, om avgudar og eigenrettferd mellom Guds folk. Først då kunne han gjera det positive: å byggja og planta. Berre to ord er brukt om det. Skal det antyda at det er meir arbeid å førebu evangeliet, enn sjølve nådeforkynninga? På ein måte er det slik. Synd og eigenrettferd sit så fast i folket at Anden har eit stort arbeid med å ta frå oss alt det me sjølve trur er godt.

.

        Og Herren legg det tungt på hjarta hans: Det Gud har sagt, vil skje. Han vil vaka over ordet sitt, så han set det i verk, v. 12. Det gjeld både frelse og dom. Han ser òg i kokande gryte. Det er ulukka som kjem over landet.

.

        Jeremia hadde god grunn til å vera redd. Som menneske var det naturleg. Ver ikkje redd, sa Gud – eg er med deg, v. 19. Men her ligg ein løyndom for ein predikant, i v. 17b: Ver ikkje redd dei, så eg ikkje skal gjera deg redd dei! Den som byrjar å vera redd verda når han forkynner, vil erfara at han vert meir og meir redd. Difor er det så farleg å slå av på Guds skarpe ord. Me skal forkynna dei med kjærleik, men like skarpe som Ordet seier. Forkynnaren skal stå med tanken i seg: Det er Gud som talar, eg er berre konvolutten som ber det fram.

.

Korleis var folket?

        Kap. 2, 13 er eit samleord for det: To vonde ting har folket mitt gjort. Først dette: Dei har forlate Herren sin Gud – han som er kjelda til det levande vatn. Han er opphavet til frelsa og den einaste sanne Gud. Og så forlet dei han. Det er noko vondt i Guds augo. For det viser at dei ville vera sjølvstendige åndeleg sett. Dei trong ikkje Gud. Dei klarte seg utan og sette seg opp mot sjølve skaparen. Det var eit hån mot han. Korleis kunne dei då eiga det åndelege, evige livet? Det er meiningslaust, skriv Håkon Haus.

.

        Men fråfallet stansa ikkje der. Dei grov sine eigne brønnar. Dette er uttrykk for eigenrettferda i folket. Det er det Paulus skriv om Rom. 10,3: Dei søkte å grunna si eiga rettferd og gav seg ikkje inn under Guds rettferd. Det er ei stor synd. For det er hån mot Jesu død – den einaste vegen til Guds rettferd. Og folket kjende til dette profetisk om dei ikkje hadde opplevd oppfyllinga.

.

Feil veg

        Dei valde altså gal veg. Og det fører folket alltid ut i nye synder, ofte grovare og grovare. For synda gjer folk blinde slik at dei ikkje kan skilja mellom rett og galt. Men det vil ikkje lukkast. Kva måte dei enn brukar til å reinsa seg, er dei like ureine, v. 22. Men det ser dei ikkje.

.

        Profeten ser det. For han lever med Gud. Han går ikring i gatene og ser – kap. 5,1. Augo og hjarta blir fylte med tårer. For han ser eit hav av synd.

.

        Prestane sa ikkje: Kvar er Herren? Dei som sysla med lova, kjende meg ikkje. Hyrdingane fall frå meg. Profetane spådde ved Ba’al og fylgde dei som ikkje kan hjelpa, kap. 2,8. Dei nekta si synd og sa: Eg er ikkje urein, kap. 2, 23. Og dei seier: Eg har ikkje synda, kap. 2, 35. Men Herren såg korleis dei var: Israel gjekk opp på kvart høgt fjell og inn under kvart grønt tre og dreiv hor der, kap. 3,6. På skiftande vegar sprang du rundt til framande gudar, kap. 3,13. Og det stakk djupare enn til ytre synder. Herren sa: Reinsa vondskapen ut or hjarta ditt… så du kan bli frelst, kap. 4, 14. Hjarta deira var trassigt og stridlynt, står det, kap. 5,23. Men eit ureint hjarta vil alltid fø ureine handlingar.

.

        Så reknar han dei opp: Forferdelege og avskyelege ting hender i landet. Profetane seier fram lygn, og prestane styrer etter råda deira, og folket mitt vil gjerne ha det slik, kap. 5, 30f. Folket høyrde ikkje Guds røyst, dei fylgde sine eigne tankar og sitt vonde, harde hjarta, og vende ryggen til Gud, kap. 7,24. Ærlegdomen er gått til grunne, 7, 28, og folket i Jerusalem har falle frå med eit evig fråfall og vil ikkje venda attende. Det er ingen som angrar vondskapen sin, og Herrens folk kjenner ikkje Herrens lov. Dei har rett og slett vraka Herren, kap. 8,5-9. Både store og små søkjer vinning på urett vis, og profetar og prestar talar lygn, v. 10.

.

        Det er som om profeten har gitt opp: Sommaren er forbi, hausten er til ende. Finst det ingen balsam i Gilead? Kap. 8,30.32. Når Jeremia ser alt dette, kjem gråten som ein flaum, kap. 9,1. Han vil gråta dag og natt over fråfallet. Og det står meir, men lat dette vera døme på korleis folket var. Og midt i alt dette står kallet: Kom attende de fråfalne born, kap. 3,22. Spør etter dei gamle stigane, kap. 6,16. Det var eit nådekall. Men dei ville ikkje. Så djupt kan eit gudsfolk falla. Og då stod berre ein ting att: domen – Babel – straffa for synd.

.

I NT og kyrkjesoga og vår tid.

        Det Nye Testamente byrjar med ei sterk vekking, i eit folk som var djupt falle. Dei var ormeyngel, dei flykta frå Gud, bar ikkje Guds frukt og var ureine og trong reinsing. Døyparen Johannes ropa ut sterke ord til omvending og nytt liv. Mat. 3.

.

        Gud sende sin Messias som var lova mange hundre år før og omtala i heilage Skrifter. Men Guds folk kjende han ikkje og tok ikkje imot frelsesbodet frå Den einaste og levande Gud. Til slutt overlet dei han til romarane som hadde høve til å drepa han. Det er djupe fall.

.

        Seinare i kyrkjesoga kjem dette att. Paulus veit det, etter openberring frå Gud. Det vil koma glupande ulvar etter han. Mellom kyrkja sine folk vil det vera menn som talar falskt og lokkar dei kristne bort frå sanninga og frelsa. Apg. 20. Og galatarane forkasta det frie evangeliet og ville gå attende til gjerningar for å verta frelste. Dei er forbanna, skriv Paulus, Gal. 1. Slikt er fråfall.

.

        Kyrkjesoga går seinare i store og små bylgjer. Det var djupe fråfall i lange tider. Så sende Gud ein tenar for å vekkja dei opp att og føre folket inn i det einaste evangeliet som finst. Det var gode og varme tider i Guds rike. Men nye nederlag kom – og nye profetar. Nokre lukkast og vekkinga gjekk over land og folk. Andre tenarar såg lite og inga frukt. Mang ein Herrens tenar har døydd i mismot. Kva var det som gjekk gale i mi forkynning, spør dei gråtkvalt. Mange får ikkje svar før dei står for trona.

.

Vår tid

        Kva ser ein Herrens profet i vår tid i vårt land?

.

        Svaret er synd og synd og synd. Han ser eit folk som ofte lever på tvers av Guds ord og vilje. Han ser prestar som lever homofilt og forsvarar det. Han ser mange tusen små barnemenneske som må døy av di mor og far ikkje vil ha dei, og av di lækjarar tek livet deira. Han høyrer små ungar i leikeparkane bruka stygge ord og bannskap. Han ser hor og mord og små gutar og jenter som vert misbrukte av vaksne folk. Han høyrer prestar og predikantar tala ein utvatna bodskap, som kan gjera meir skade enn gagn. Mange unge og vaksne let alkohol og narkotika øydeleggja sine eigne liv og andre sine. Og mykje meir.

.

        Og han ser nokre få – trur eg – truande som klynger seg til Jesus og syng: Nei, for all den ting jeg visste, kan jeg ei min Jesus miste. Dei bed og gret og ynskjer: Kom med nye tider, vekkingstider då mange vender seg til Gud.

.

238) Jer. 3.

238) Ny nåde.

Jer. 3.

.

        Herren Gud vraka ikkje det folket han hadde valt ut som sitt eigedomsfolk. Han kjem med ny nåde, gong etter gong. Han syner kjærleiken sin og vil visa dei miskunn trass i deira synd. Han vil lækja fråfallet og skapa noko nytt. Det finn me fleire stader hjå Jeremia.

.

        Gud sa det alt i kallsopplevinga: Du skal byggja og planta, kap. 1,10. Det vil gro noko ved di teneste. Du skal seia til syndarar av alle slag: Eg vil koma med lækjedom. Det er von for deg.

.

Eit klårt oppdrag

        Profeten får eit klårt oppdrag: Gå av stad og rop ut…: Kom attende du fråfalne Israel… For eg er nådig, kap. 3,12. I kap. 3, 22 er òg innbydinga tydeleg: Kom attende, de fråfalne born! Eg vil lækja fråfallet dykkar. I v. 21 talar han om gråt og bønerop frå folket. Det er eit spørsmål om det var eit ekte rop om frelse og vilje til nytt liv. Eller om folket såg fylgjene av si synd og ville bli fri dei. Mange har omvendt seg då dei var i lekamleg naud, men gløymde det då tidene vart betre. Eller er det tause rop frå nokre syndarhjarto som verkeleg såg kor det bar hen? For livet i synda og verda kan aldri gjera oss tilfredse. Eit ubesvart skrik ligg der så lenge Anden får tala til oss.

.

        Det kjem att i kap. 4,14: Reinsa vondskapen ut or hjarta ditt. Det ligg òg nåde i orda i v. 27: Herren må straffa synda, ”men eg vil ikkje gjera heilt ende på det.” Ein rest skal vera att, det er dei som vender seg til sin Gud og tek imot nåde. Skal frelse og berging koma, må dei gjera opp for syndene sine og leva etter Guds ord. Slik har det alltid vore. Profeten hadde vist dei synda, og nå viser han dei berginga.

.

        Når han seier: Jerusalem, er det meint, som Matthew Henry skriv, kvar einskild innbyggar i Jerusalem. Kvar einskild må venda om frå sin eigen vonde veg og søkja reinsing. Dei andre kan ikkje hjelpa meg. Eg må sjølv stå for den heilage Gud med mi synd og få tilgjeving. Det er dette me kallar personleg kristendom. Eg skjuler meg ikkje i ein flokk, i ”kyrkja” eller ein organisasjon. Eg står einsam for Gud, og han har tid for meg. Det er ingen annan veg frå verda til Gud. Reformatoren Johan Calvin i Sveits skriv sterkt om dette i sin kommentar til kap. 3, 12: ”Nå ser me meininga i dette verset: Gud krev først at israelittane vedkjenner seg synda si… For før ein syndar kjenner kor syndig han er, vil han aldri verkeleg av hjarta venda attende til Gud. For byrjinga til omvendinga er å tilstå si skuld.” Og Ludvig Hope er på line med dette når han skriv i boka ”I liv og i død”: ”Den som ikkje gjennom Guds heilage krav til mennesket ser si synd og let seg ”døypa til omvending”, får aldri synet opna for verdens frelsar.” Slik har det med andre ord vore til alle tider.

.

Hjartelivet

        Men vondskapen ligg i hjarta, og den gjer sjela urein. Difor må frelsa gå så djupt at ho når vårt inste hjarteliv. Dächsel kommenterer dette slik: ”Hjarta er kjelda og opphavet som gjer oss ureine, og då må omvendinga byrja der.” Og det kjem av at me er vonde i hjarta, altså i heile oss. Difor må me fødast på nytt og skapast om heilt og totalt. Calvin peikar på noko viktig her: ’Hyklarane, seier han, søkjer alltid å slutta fred med Gud ved ytre ritual.’ Det er så lett å ty til gjerningar og offer som me sjølve kan gjera. Men me kan korkje bli omvende ved det, eller eiga ein stadig fred i sjela ved det. Kva tid har me gjort nok? Det blir alltid den urolege uvissa.

.

        Og spørsmålet kjem: Kor lenge vil de hysa slike syndige tankar? Ei gamal svensk omsetjing (Karl XIIs omsetjing frå 1703 og seinare) omset slik: skadelige lærer. P. Fjellstedt har same omsetjing og tolkar det om avgudsdyrkinga i Israel, og skriv at det er ”alle slike tankar og innbillingar som eit menneske i si sjelesak set i staden for Guds ord”. Og Herren ventar på at dei skal venda om, difor spør han slik: Kor lenge…? Dei syndige og skadelege tankane var nett at dei søkte hjelp hjå andre enn deira Gud. Dei vende seg t.d. til Egypt for å få hjelp mot fienden i nord-aust, Babel. Men det var rett og slett avgudsdyrking i og med at dei venta hjelp av menneske og ikkje trudde at Gud kunne gjera det.

.

        Innbydinga er klår i kap. 6,16: Spør etter dei gamle stigane. Der er kvile for sjelene. Og han held fram i kap. 7, 2ff: Stå i porten i Herrens hus og rop ut… Betra vegane dykkar og gjerningane dykkar… Dei gamle stigane er å venda om til Gud og stola på hans hjelp i alt. Folket måtte stansa opp og sjå om dei var på rett veg, slik ein reisande må gjera når han er ukjent og uviss. Men det var ikkje nok at vegen var gamal. Dei skulle spørja seg føre kor vegen var til det gode. I bibelsk tyding er det gode alltid Gud og hans rike. Slik er det for oss òg. Det er ikkje nok å seia at me held oss til det gamle. Dei gode, gamle stigane er Bibelen sine ord om vegen til frelse og livet som kristen. ”Spør etter dei gamle vegane, dei vegane som er skrivne om i Guds lov, det skrivne ord, dei sanne gamle vegar. Spør etter vegane som patriarkane gjekk på,” skriv Matthew Henry.

.

        Men dei ville ikkje. Det er ei grunnårsak til bortføringa til Babel. Dei ville ikkje leva som Guds folk, men slik dei sjølve ynskte. Og dei ville ikkje akta på profetane, som var Guds sendebod, v. 17. Når eit folk ikkje vil høyra på Guds sendebod og Guds ord, er fråfallet der. ”Den som høyrer ordet mitt og trur… har evig liv” (Joh. 5, 24).

.

Folket og Gud.

        Korleis reagerer Juda folk på Guds nye tilbod? Bøyer dei seg og vender om? Svaret på dette må me sjå på fleire plan.

.

        Først: Under kong Josia kom det vekking i folket. Dei siste kongane før Josia var Manasse og Amon. Begge var gudlause og førde folket vill åndeleg sett. Etter mange år med fråfall i Juda, kom ein gudfryktig konge på trona. Om lag på same tid som han byrja med åndelege reformer i landet, vart Jeremia kalla til profet, i år 627 f. kr. Han kom altså i rett tid. Josia reformerte den ytre gudstenesta og fekk bort avgudsdyrkinga. Jeremia gjekk djupare inn i den religiøse situasjonen. Han ville kalla folket til tru og åndeleg gudsdyrking. ”Folkets hjerter kan ikke forandres bare ved en offisiell reformasjon,” skriv Håndbok til Bibelen, 1985.

.

        Midt i denne prosessen finn dei lovboka i templet, i år 621. Det skapte ein heilt ny situasjon. Nå var det ikkje lenger tradisjonen som viste seg. Dei trong ikkje spørja: Kva meiner folket og kva har dei gjort før? Nå fekk dei eit dokument som viste kva Gud meinte og ville. Josia tok konsekvensen av det. I denne delen av reformasjonen hadde han truleg ei god støtte i profeten Jeremia. For det er nett den åndelege sida han kjempa for. Offer og gudsteneste var ikkje nok. Folket måtte venda om til Gud av hjarta.

.

        Dinest: Jeremia si bok syner at han kjempa for dette heile tida. Det kan tyda på at folket var nøgde med den ytre reformen der hjartelivet framleis fylgde avgudane. Vekkinga vart slik utan frukt på langt sikt. Kong Josia døydde i 609 og opplevde ikkje domen over folket.

.

        Soga syner at nye fråfall kom. Difor måtte Gud straffa med Babel. Vekkinga var kanskje ikkje djup og sann nok. Om lag 20 år etter kom punktum for Juda i denne omgang. Svake kongar styrte og Nebukadnesar i Babylon tok til slutt Jerusalem i 586 og mange vart bortført til Babel Det var dette Jeremia hadde sett og som han tala mot og gråt bitterleg over.

.

        Så: Men profetane såg endå lenger. Ein gong ville ei ny tid koma: Messias skulle oppretta sitt rike på jord. Evangeliet skulle ein gong lyda slik at alle kunne koma. Då vart det ei hjartevekking, der Gud skapte eit nytt hjarta i folket. Jer. 31. Det byrja då Guds eigen Son kom til jorda ei julenatt. På krossen lydde det: Fullbrakt! Frelsesverket var ferdig. Alle kan koma.

.

        I Babel var det eit par andre profetar mellom dei bortførde, som me har nemnt. Dei tala òg om ei ny tid. Endestasjonen var ikkje å koma attende til Jerusalem. Daniel har synder om ei ny tid då Guds rike skulle sigra. Dan. Kap. 2, 44: Gud skal reisa opp eit rike som aldri i æva skal gå til grunne. I Babel var òg Esekiel profet. Og han skreiv som Jeremia om ei ny pakt i ei ny framtid då folket skulle få eit nytt hjarta og ei ny Ånd (kap. 36), og eit nytt tempel (kap. 40ff). Det var positive og optimistiske tonar for folket i eksil.

.

        Men heller ikkje då ville alt folket koma. Ein rest vart berga i det gamle Israel. I evangelietida er det òg slik at Gud tek seg ut eit folk for namnet sitt av alle folk og skaper det nye folket: Kyrkja. Apg. 15, 14. Berre dei som trur på Jesus Messias, vert frelste. Og dei er det som skal vera med i den store kvite flokken heime hjå Gud i all æva.

.      

Guds reaksjon.

        Gud var klar i sin tale. Hans nåde og langmod hadde ei grense. Når fleirtalet sa eit endeleg ”nei”, ville domen komma. Då var det ikkje lenger mogleg å venda om. Herren hadde stengt døra. Det er det grufulle alvor til alle tider. Her er eit godt døme og illustrasjon på det. For slik vil det òg verta ”når dei frelste toger inn” i den himmelske byen.

.

        Guds store domedag vert eit oppgjer med alle gudlause til alle tider. Det siste ord vert sagt til dei: Gå bort frå meg! Då er det ikkje nåde lenger for syndarar. Den perioden er over. Ei æveleg redsle skal fylgja dei fortapte der all von om berging er slutt.

.

        Det vert ein frykteleg dag og tid.

        Og til den dagen er det vårt kall å gjera som Jeremia: Åtvara og kalla folket attende til Gud medan det er nåde og frelse å få. Herre, hjelp oss til det!

.